Wójcik Zdzisław Robert (ur. 6 VII 1917 Łowisko – zm. 27 II 1976 Jastrzębie-Zdrój) – żołnierz WP, członek ruchu oporu, dyrektor kopalni „Jastrzębie”.

Urodził się w Łowisku koło Niska jako syn Ludwika i Stanisławy Herman. Ukończył szkołę podstawową w Lutoryżu nieopodal Rzeszowa, a następnie przeniósł się do Siemianowic Śląskich, gdzie uczęszczał do gimnazjum i w 1938 r. uzyskał maturę. W tym samym roku zdał egzamin na Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie. Sytuacja finansowa zmusiła go do połączenia studiów z pracą, a następnie do porzucenia nauki. Wziął urlop dziekański i rozpoczął czynną służbę wojskową jako kursant w Wołyńskiej Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Uzyskał wówczas awanse na stopnie bombardiera (grudzień 1938 r.), kaprala (maj 1939 r.) i plutonowego (czerwiec 1939 r.). Od czerwca 1939 r. służył jako instruktor w 31 Pułku Artylerii Lekkiej w Toruniu. Pod koniec sierpnia, w okresie mobilizacji alarmowej, otrzymał przydział do 48 Dywizjonu Artylerii Lekkiej jako obserwator wysunięty z awansem do stopnia ogniomistrza.

We wrześniu 1939 r. brał udział w wojnie obronnej. Do niewoli niemieckiej trafił 3 października koło Kutna, jednak 8 grudnia zdołał zbiec z obozu i powrócił na ziemię rzeszowską. Zamieszkał w Czudcu koło Strzyżowa, gdzie przebywali jego rodzice po wysiedleniu ze Śląska. W pierwszych latach okupacji, chcąc uniknąć wywózki na przymusowe roboty do Rzeszy, pracował dorywczo w Czudcu i Rzeszowie, m.in. w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej.

W 1941 r. nawiązał kontakty z podziemiem i w czerwcu następnego roku wstąpił do struktur dywersji Inspektoratu Rzeszów Armii Krajowej. Ppor. Wójcik przyjął pseudonim „Cyran” i przystąpił do tworzenia grupy bojowej specjalizującej się w dywersji. Jego zdolności organizacyjne sprawiły, że został mianowany zastępcą por. Józefa Lutaka ps. „Roch”, dowódcy całej komórki wywiadowczo-dywersyjnej o krypt. „Ruch”. 1 października 1942 r. otrzymał z rąk szefa Inspektoratu Łukasza Cieplińskiego ps. „Pług” awans do stopnia podporucznika rezerwy.

Latem 1943 r. sformował „dywersyjny patrol śmierci”, którego zadaniem miało być przeprowadzanie zamachów na niemieckie osobistości. Wraz ze Stanisławem Pankiem ps. „Gil” brał udział w przygotowaniu rozpoznania do akcji przeciwko niemieckim funkcjonariuszom oraz w akcjach likwidacji konfidentów gestapo. Grupa wykonywała wyroki śmierci na osobach zaocznie osądzonych przez organy Polskiego Państwa Podziemnego. Brał udział w rozpoznaniu do akcji likwidacji funkcjonariusza Tebiniego, napadzie na bank w Rzeszowie, akcji odbicia więźniów politycznych z pociągu Rzeszów-Dębica, likwidacji posterunku żandarmerii w Niebylcu, przeciw żandarmerii w Błażowej, a także w głośnym zamachu na krwawego gestapowca SS-Oberscharfführera Friedricha Pottebauma i jego tłumacza, śląskiego volksdeutscha Johanna Flaschke, który miał miejsce 25 maja 1944 r. w Rzeszowie. „Cyran” uczestniczył także w akcjach odbierania zrzutów broni i amunicji oraz wykradania jej z niemieckich wagonów.

Na początku sierpnia 1944 r. Rzeszów został wyzwolony przez żołnierzy Armii Krajowej. Kilka dni później w mieście pojawili się sowieci oraz NKWD. Natychmiast przystąpiono do masowych aresztowań wśród AK-owców. „Cyran” ujawnił się i podjął studia w Krakowie.

Latem 1949 r. Wójcik uzyskał dyplom inżyniera górnika i magistra nauk technicznych. Karierę górniczą rozpoczął jako kierownik robót górniczych w kopalni „Andaluzja” w Brzozowicach, a następnie „Rozbark” w Bytomiu. Od 1954 r. był naczelnym inżynierem w kopalni rud żelaza w podczęstochowskiej Nowej Wsi. Po dwóch latach powrócił jednak do górnictwa węgla kamiennego obejmując w grudniu 1956 r. stanowisko kierownika robót górniczych i zastępcy naczelnego inżyniera w kopalni „Bolesław Śmiały” w Łaziskach.

W tym czasie trwała już budowa kopalń w Rybnickim Okręgu Węglowym. W czerwcu 1959 r. Wójcik został skierowany do kopalni „Jastrzębie-Moszczenica w budowie”, by objąć posadę naczelnego inżyniera ds. inwestycji. Była to odpowiedzialna funkcja, tym bardziej, że na początku następnej dekady rosła liczba kopalń budowanych przez pewien czas w ramach jednego przedsiębiorstwa.

Z dniem 1 stycznia 1966 r. „Moszczenica” stała się samodzielnym zakładem, na czele którego stanął Władysław Chlebik. Zdzisław Wójcik objął zwolnione stanowisko dyrektora kopalni „Jastrzębie”. Na jego barkach spoczęło nie tylko uzyskanie planowanego w resorcie wydobycia, ale także dokończenie budowy kopalni. W czasie jego urzędowania wzniesiono m.in. wieżę skipową II, szyb wentylacyjny III, zakład przeróbczy i klub NOT. W lipcu 1970 r. został laureatem zespołowej Nagrody Państwowej I stopnia za opracowanie metody eksploatacji kopalń węgla kamiennego w warunkach zagrożenia metanowego. Angażował się w rozwój sportu w górniczym mieście. Przyjął patronat kopalni „Jastrzębie” nad sekcją bokserską i umożliwił jej rozgrywanie meczów na zakładowej cechowni. Innym jego osiągnięciem było wybudowanie nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej (1971).

Funkcję tę pełnił do marca 1972 r., gdy na własną prośbę został przeniesiony do kopalni „1 Maja”, gdzie pracował jako główny inżynier ds. naukowo-technicznych.

Za swoje zasługi w pracy zawodowej był wielokrotnie odznaczany, m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1961), Złotym Krzyżem Zasługi (1962), Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1971) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1965).

Do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację akces złożył dopiero w styczniu 1976 r., jednak niedługo potem, 27 lutego, zmarł na zawał serca. Został pochowany na cmentarzu w Zdroju.

Źródła:

• materiały ze zbiorów Danuty Wójcik-Misztal (Jastrzębie-Zdrój).
• dokumenty z arch. Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Jastrzębie-Zdrój.
• M. Boratyn, Zdzisław Wójcik – żołnierz, partyzant, dyrektor (1917-1976), „Biuletyn Galerii Historii Miasta” nr 2 (44) z VI 2017 r.
• M. Kryczko, Oficer dywersji Inspektoratu AK Rzeszów Józef Lutak, Przemyśl 1991.
• http://twinn.pl/?idd=6&rok=2015&page=0&id=1188&poz=ml0%20