Machura Franciszek (ur. 4 II 1911 Miedziana – zm. 21 I 1985 Jastrzębie-Zdrój) – nauczyciel, żołnierz WP, jeniec wojenny, działacz społeczny.

Franciszek Machura urodził się 4 lutego 1911 r. w Miedzianej na Opolszczyźnie. Ojciec Karol był murarzem, a matka Jadwiga z domu Melcer zajmowała się gospodarstwem. Franciszek uczęszczał do szkoły podstawowej w rodzinnej wiosce, ale nie zdołał jej ukończyć ze względu na wydarzenia, jakie wówczas miały miejsce na Górnym Śląsku. Ojciec zaangażował się w działalność plebiscytową na rzecz Polski, a następnie wraz z bratem Józefem wziął udział w III powstaniu śląskim. W 1922 r. cała rodzina została zmuszona do opuszczenia ojczystych stron. Machurowie osiedlili się na dużym gospodarstwie w Gołaszewie w Wielkopolsce. Franciszek kontynuował edukację w szkole podstawowej w Piastowicach. W 1927 r. rozpoczął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Kcyni, którą kontynuował w uczelni o tym samym profilu w Wągrowcu. W 1933 r. zdał maturę uzyskując dyplom na nauczyciela szkoły podstawowej. W latach 1933-1934 odbył służbę wojskową na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy w Inowrocławiu i Bydgoszczy uzyskując stopień plutonowego podchorążego.

W listopadzie 1934 r. otrzymał skierowanie na stanowisko nauczyciela w szkole podstawowej w Moszczenicy. Jednocześnie pozostał w związkach z Wojskiem Polskim. W styczniu 1936 r. otrzymał awans na podporucznika rezerwy oraz przydział do 75 pułku piechoty w Chorzowie. Od 1937 r. aż do wybuchu wojny był komendantem moszczenickiego koła Związku Rezerwistów. Pod koniec lipca 1939 r. ożenił się z mieszkanką Moszczenicy, Gertrudą Szmuk. Mieszkali ze sobą zaledwie kilka tygodni, ponieważ, w związku z narastającym zagrożeniem wojennym, 24 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany i skierowany do ewakuacji wydzielonego batalionu 75 pp znajdującego się w Rybniku.

Po agresji niemieckiej na Polskę, jako dowódca plutonu piechoty, przeszedł cały szlak bojowy przez Oświęcim, Tarnów, Kraków aż po Tomaszów Lubelski, gdzie jego oddział został zbombardowany przez lotnictwo wroga. Po klęsce odniesionej w pierwszej bitwie pod Tomaszowem, Machura, tak jak 20 tysięcy innych polskich żołnierzy, 20 września 1939 r. we wsi Zielone znalazł się w niewoli niemieckiej. Od razu został skierowany do obozu przejściowego w Bochni.

Jak się wkrótce okazało, jeńcom nie dane było powrócić do swoich rodzin. W październiku Machura trafił do Oflagu XI B Braunschweig (Brunszwik) i otrzymał numer obozowy 397/XI B. Lager ten funkcjonował do połowy 1940 r., po czym jeńcy zostali przeniesieni do innych obozów. Machura trafił do Oflagu II C Woldenburg (obecnie Dobiegniew w lubuskiem) i tam spędził niewolę aż do zakończenia wojny.

Pod koniec stycznia 1945 r. jeńcy oflagu zostali ewakuowani przez Niemców w kilku kolumnach. W trakcie marszu grupa, ostrzelana przez Rosjan, odzyskała wolność. Niestety w Katowicach Machura został zatrzymany przez Rosjan i skierowany do obozu w Toszku znajdującego się pod zarządem NKWD. Sowieci zarzucili mu współpracę z niemiecką agenturą i w trakcie brutalnych przesłuchań zmuszali go do podpisania dokumentu, z którego wynikało, że przyznaje się do winy. Bity i torturowany nie poddał się jednak oprawcom, ale przypłacił to utratą zdrowia. Po kilku miesiącach śledztwa został wypuszczony na wolność. Był psychicznie znękany i miał uszkodzony słuch.

Powrócił do Moszczenicy, by po 6 latach rozłąki, zamieszkać wreszcie z żoną. Gdy doszedł do siebie ponownie podjął pracę w miejscowej szkole jako nauczyciel biologii. Niebawem, w następnych latach, przyszły na świat dzieci: Maria, Kazimierz i Felicja.

Oprócz pełnionej przez siebie funkcji w szkole w latach 1956-1961 był instruktorem biologii w Powiatowym Ośrodku Metodycznym przy Inspektoracie Oświaty w Wodzisławiu. Po 16 latach pracy w Moszczenicy poprosił o przeniesienie do szkoły podstawowej przy Sanatorium Kolejowym w Jastrzębiu-Zdroju. W następnych latach zdał egzamin eksternistyczny w zakresie programu Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Dzięki temu otrzymał uprawnienia do nauczania w szkołach specjalnych. Od stycznia 1967 r. pełnił obowiązki dyrektora szkoły specjalnej przy Sanatorium Kolejowym w Jastrzębiu-Zdroju. 1 września 1972 r. przeszedł na emeryturę.

Angażował się w życie społeczno-polityczne na szczeblu lokalnym. Od 1958 r. zasiadał w Osiedlowej Radzie Narodowej, a od 1963 r. w Miejskiej Radzie Narodowej, piastując funkcję przewodniczącego Komisji Kultury i Oświaty.

Wśród przyznanych mu odznaczeń należy wymienić m.in.: Złoty Krzyż Zasługi (1973), Złotą Odznakę ZNP (1973) oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1982).

Pod koniec życia zachorował na raka. Choroba szybko postępowała i lekarze nie byli w stanie mu pomóc. Zmarł 21 stycznia 1985 r. w Szpitalu Górniczym w Jastrzębiu-Zdroju. Został pochowany na cmentarzu w Zdroju.

Źródła:

• Dokumenty ZBoWiD w arch. Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Jastrzębie-Zdrój.
• M. Boratyn, Franciszek Machura (1911-1985) – nauczyciel biologii z wojennym życiorysem, „Biuletyn Galerii Historii Miasta” nr 1 (55) z marca 2020 r.