Czyż Franciszek (ur. 24 V 1891 Ruptawa – 28 IV 1979) – powstaniec śląski, więzień KL Dachau.

Ukończył szkołę ludową w Ruptawie. Podczas I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej i skierowany na front zachodni. Po wojnie rozpoczął pracę w kopalni w Chwałowicach. Jednocześnie angażował się w działalność narodową. Wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Zajmował się m.in. przemytem broni dla członków POW. Wziął udział w I powstaniu śląskim. Po upadku powstania został zastępcą przewodniczącego Komisji Plebiscytowej w Ruptawie. W trakcie II powstania śląskiego był dowódcą miejscowej sekcji powstańczej, która rozbroiła kilka placówek niemieckich. Po plebiscycie w 1921 r. zajmował się organizowaniem broni. Podczas III powstania śląskiego był zastępcą dowódcy 12 kompani grupującej powstańców ruptawskich. Brał udział w potyczce o Zdrój (3 V 1921), następnie walczył pod Paruszowcem, Kędzierzynem i Starym Koźlem.

W okresie międzywojennym początkowo pracował w kopalni „Chwałowice”, a po kilku latach bezrobocia podjął pracę na kolei. Funkcję torowego pełnił na stacji w Ruptawie do 12 kwietnia 1940 r., gdy został aresztowany i osadzony w KL Dachau. Dzięki staraniom rodziny został zwolniony 12 listopada 1942 r. Do końca wojny pracował przy remoncie torów w Boguminie, Raciborzu i Dziedzicach.

Pracę na kolei kontynuował także po wojnie. W 1956 r. przeszedł na emeryturę.

Po wojnie członek Związku Powstańców Śląskich, a następnie prezes koła ZBoWiD w Ruptawie. Prowadził kronikę koła. Autor pamiętnika.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Powstańczym.

Imieniem Franciszka Czyża nazwano jedną z jastrzębskich ulic.

Źródła:

• Zmarł Franciszek Czyż, uczestnik trzech powstań śląskich, „Nasze Problemy” nr 20 (137) z 18-24 V 1979 r.
• J. Delowicz, Żołnierze III Powstania Śląskiego, Żory 2011.
• J. Klistała, Martyrologium mieszkańców Ziemi Rybnickiej, Wodzisławia Śl., Żor, Raciborza w latach 1939-1945. Słownik biograficzny, 2006.
• M. Brzost, Dowódca kompanii powstańczej, mps w arch. Galerii Historii Miasta.
• J.Z.B., Franciszek Czyż (1891-1979), „Jastrząb” nr 30 (114) z 22 XI 1995 r.