„Niech wszystkie grupy zabiorą się do pracy oświatowej, tworząc w „Świetlicach Powstańczych” silne ogniska oświatowe, które powinny powstać w wszystkich zakątkach Śląska jako kuźnie państwowej myśli powstańczej, dążącej do wzmożenia mocarstwowej potęgi Państwa. To przygotowanie ideowe młodzieży powstańczej”. Taki apel znalazł się na łamach miesięcznika „Powstaniec Śląski” z grudnia 1932 r. Celem powstania Oddziałów Młodzieży Powstańczej było stworzenie tzw. „pogotowia bojowego”, któremu należało wpoić wiadomości o obronie kraju, umiejętności walki i znajomości sprzętu wojennego. Zadania te miały być realizowane w ramach przygotowania fizycznego, potocznie nazwanego przysposobieniem wojskowym. Młodzieżowe oddziały miały składać się z osób, które z powodu młodego wieku nie brały udziału w powstaniach śląskich. Członkami oddziałów byli zarówno ci, którzy odbyli już służbę wojskową jak i młodzież, która jeszcze nie spełniła swojego patriotycznego obowiązku.

Druhami mogły zostać osoby w wieku 18-25 lat, natomiast młodzieńcy w przedziale 14-18 lat mogli zostać przyjęci jako junacy. Dla druhów i junaków przewidziano inny wzór umundurowania. Przyczynkiem do zrzeszania młodzieży były także skutki wielkiego kryzysu gospodarczego, który spowodował ogromne bezrobocie, głównie w szeregach młodych pracowników. Środowisko młodych bezrobotnych stanowiło podatny grunt dla postaw aspołecznych i antypaństwowych. Powołanie OMP miało zatroszczyć się o dobre wychowanie młodych Polaków. Wraz z 1933 r. rozpoczęto prace przy tworzeniu struktur OMP przy Związku Powstańców Śląskich. 26 stycznia 1934 r. uchwalono regulamin OMP oraz przemianowano dotychczasowy Sekretariat na Zarząd Główny OMP. W tym samym czasie zostało zarejestrowane „Towarzystwo Przyjaciół Młodzieży Powstańczej” z siedzibą w Katowicach. Naczelnym Delegatem Związku do OMP został prezes wydziału ZPŚl. Józef Witczak, który w swoim referacie napisał: „Słusznie nasze Państwo wychowuje młode pokolenie w tradycjach niepodległościowych, ucząc je myśleć kategorjami polskiej racji stanu i uważać je za obywateli jednolitego Państwa. Powstania śląskie najwymowniej i najgłębiej podkreślają nierozerwalną łączność Śląska z Macierzą i wspólne losy, które we walce o niepodległość dzieliło tut. Społeczeństwo z całym narodem”.

Szeregi Młodzieży Powstańczej rosły w szybkim tempie. Powstawały nowe placówki, świetlice, biblioteki, zespoły sportowe i muzyczne. 10 minutowy kącik radiowy udostępniło Polskie Radio Katowice, co umożliwiło przekazywanie informacji o wydarzeniach w życiu organizacji, przygotowywanych imprezach oraz ważnych komunikatów.  W odezwie do Młodzieży Powstańczej Wojewoda Śląski Michał Grażyński napisał: „Maszerujcie z wiarą i entuzjazmem na przedpola narodowej pracy, a nic Wam się nie oprze. Zwycięstwo należy zawsze do silnych. Twórzcie siłę Polski”.

W powiecie rybnickim pod koniec 1933 r. istniały oddziały m. in. w Czerwionce, Popielowie, Rydułtowach, Godowie, Wodzisławiu czy Niedobczycach. Idąc ich śladem także w Jastrzębiu Górnym powstał Oddział Młodzieży Powstańczej. 6 marca 1934 r. na zebraniu konstytucyjnym, któremu przewodniczył prezes miejscowej grupy ZPŚl. Paweł Stania, wybrano zarząd OMP. Z 36 obecnych nowych członków na prezesa wybrano Józefa Obracaja, sekretarzem został Rafał Sitek, skarbnikiem Adamek Sz., komendantem Wrożyna W., a opiekunem Kubica. Rok później opiekunem został nauczyciel Augustyn Musioł. Tydzień później utworzono OMP w Jastrzębiu Dolnym, który miesiąc później (wraz ze zmianą ZPŚl.) przemianowano na Jastrzębie-Zdrój. Prezesem został Sylwester Mazur, a opiekunem Oddziału inspektor Józef Hetmański. W następnym roku Mazura zastąpił A. Spandel.

W sąsiedniej Moszczenicy także powstał OMP. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na rozbieżności w danych podanych w dostępnych źródłach. Jedne podają, że OMP w Moszczenicy powstał w 8 grudnia 1933 , inne że 11 lutego 1934 r. Na zebraniu konstytucyjnym był obecny prezes NCHZP Kmita, który wygłosił okolicznościowy referat, prezes miejscowej grupy Wiktor Ranoszek i delegat Zbigniew Krom. Do Zarządu wybrano: A. Dulek – prezes, Konrad Błatoń – sekretarz, Antoni Brzoza – skarbnik i inni. W 1935 r. prezesem został Józef Koczor, a opiekunem Zbigniew Kram. Ostatni z naszego kręgu zainteresowań powstał OMP w Ruptawie, a miało to miejsce 15 kwietnia 1934 r.

Każdy z Oddziałów posiadał własny numer, który był umieszczony na ramiennikach bluzki. Numeracja Oddziałów na naszym terenie była następująca: Moszczenica – 102, Jastrzębie Górne – 106, Jastrzębie-Zdrój – 133, Ruptawa – 173. Liczba członków zmieniała się z każdym kolejnym rokiem.  Sprawozdania skrupulatnie podawały stan osobowy poszczególnych Oddziałów. Liczba członków w dniu założenia Oddziału oraz w kolejnych latach była następująca: Jastrzębie-Zdrój -18 (w 1935 – 25, 1936 – 44), Jastrzębie Górne – 35 (w 1935 – 67, 1936 – 46), Moszczenica 23 (w 1935 – 27), Ruptawa – 12. Niestety dane te nie są pełne. W zależności od miejscowości liczba sekcji oscylowała od jednej do ponad trzydziestu. W Jastrzębiu-Zdroju w 1936 r. było 10, w tym sekcja siatkówki, lekkiej atletyki, ciężkiej atletyki i ping-ponga. Natomiast w Jastrzębiu Górnym działało 13 sekcji m. in. lekkoatletyczna i ping-ponga. W Moszczenicy była jedna sekcja – piłki nożnej.

26 września 1934 r. powstało w Jastrzębiu-Zdroju Towarzystwo Przyjaciół OMP. Na zebraniu organizacyjnym referat wygłosił opiekun miejscowego Oddziału Józef Hetmański, a do tymczasowego zarządu wybrano naczelnika Urzędu Okręgowego Ludwika Hupkę, Naczelnika gminy Jana Dyrdę oraz inspektora ZUS Józefa Hetmańskiego. W 1935 r. jastrzębskie Towarzystwo liczyło 47 członków, z prezesem Ludwikiem Hupką na czele.

Jastrzębie było miejscem imprez zorganizowanych przez Zarząd Główny OMP. Jednym  z takich przedsięwzięć był kurs teatralno-oświatowy dla członkiń i członków Towarzystw Młodych Polek i OMP, który miał miejsce w listopadzie 1936 r. Zadaniem kursu było „przetransportować na formy artystyczno-teatralne pieśni ludowe, tańce oraz utwory poetyckie, tworząc z nich w ten sposób repertuar dla świetlic”. Było to podyktowane rosnącym zainteresowaniem kultury ludowej, a odbyty kurs miał przyczynić się do popularyzacji życia przodków, ich obrzędów, obchodów i pieśni ludowych.  Niespełna rok później został urządzony obóz szkoleniowy dla „Ompiaków”. Organizowano także zawody sportowe. W 1935 r. odbyły się zawody narciarskie OMP powiatu rybnickiego. Jastrzębianie nie byli zbyt gościnni zajmując czołowe lokaty zarówno w biegu na 12 km (1 miejsce Cnota z Jastrzębia, 2 – Pawlas z Rybnika i 3 – Antończyk z Jastrzębia) jak i w skokach narciarskich (tu ponownie pierwszy był Cnota, drugi Antończyk i trzeci Pawlas). W 1938 r. w sali pensjonatu Edwarda Posłusznego zorganizowano zawody szermiercze panów w szabli Sekcji Szermierczej przy OMP w Jastrzębiu. Zwycięzcą został Erwin Mocha przed Joachimem Przemykiem, Franciszkiem Marszolikiem, Leonem Gajdą, Ernestem Pająkiem i Józefem Tuneckim.

Członkowie jastrzębskiego OMP święcili triumfy także w zawodach poza Jastrzębiem. W czerwcu 1936 r. w Świerklanach Dolnych odbyły się okręgowe zawody w siatkówce i lekkiej atletyce. W siatkówce drużyna z Jastrzębia okazała się bezkonkurencyjna. Podobnie było w innych dyscyplinach. Skok w dali i wzwyż wygrał Zagłówek, a w rzucie kulą, dyskiem oraz granatem zwyciężał Jan i Sylwester Mazur oraz Franciszek Marszolik. Nieco gorzej był w biegach na 100 i 3000 m. Na „setkę” Zagłówek był drugi.  Inną ciekawą imprezą były zorganizowane na Równicy w lutym 1938 r. zawody narciarskie o mistrzostwo Śląska OMP oraz o odznakę sprawności. Wśród Jastrzębian wyróżnili się m. in.: Antoni Ledwoń (w biegu na 12 km zajął 2 miejsce), Gerhard Uherek, który zajął 4 miejsce oraz Feliks Cnota (w skokach zajął 1 miejsce, a w slalomie 2).

Poza imprezami sportowymi członkowie OMP brali udział także w uroczystościach państwowych jak m. in. obchody imienin marszałka Piłsudskiego. Młodzież powstańcza miała także swoje święto. W maju 1936 r. zorganizowano w Jastrzębiu Tydzień Młodzieży Powstańczej, który rozpoczęło nabożeństwo z udziałem wszystkich miejscowych organizacji. Wieczorem odbył się pochód na plac dworcowy, gdzie rozpalono ognisko. Poszczególne dni były wypełniony wykładami i pogadankami w świetlicy.

Ostatnim epizodem w działalności OMP był udział w walkach obronnych we wrześniu 1939 r. Kiedy 1 września oddziały niemiecki atakowały nasze ziemie, w obronie Jastrzębia wziął udział m. in. Franciszek Mocha.  W umundurowaniu i z karabinem, który należał do jego brata, udał się na linię frontu. Po przegranej walce wrócił do domu, gdzie schował broń. Jeden z napotkanych później Niemców, widząc Mochę w mundurze, wymierzył do niego z pistoletu. Życie Franciszkowi uratowała koleżanka, która oznajmiła, że to mundur gimnazjalny. Niemiec poklepując chłopca po ramieniu powiedział: „teraz będziesz nosił inny mundur”. W ten brutalny sposób zakończyła się działalność Oddziałów Młodzieży Powstańczej.

Źródła:

• „Powstaniec Śląski” 1932, 1933, 1934.
• „Przewodnik Młodzieży Powstańczej” 1935, 1936, 1937.
• „Nowiny Śląska Cieszyńskiego” 1936.
• „Polska Zachodnia” 1934, 1935, 1936, 1937, 1938.
• Musioł J. „Ludzie tej ziemi”, Warszawa 1980.