Kościół pw. św. Barbary i św. Józefa

Drewniany kościł na osiedlu „Przyjaźń” pochodzi z XVII w. i został zbudowany w Jedłowniku. Po raz pierwszy kościół w Jedłowniku jest wspominany w spisie świętopietrza z 1447 r. Już wtedy parafia należała do zamożniejszych i większych z uagi na liczebność parafian. Pierwsze dokładniejsze opisy kościoła pochodzą z XVII w., najstarszy z 1652 r. Wawrzyniec Joannston, arcydiakon (dziekan) namysłowski. przeprowadzający wizytację biskupią w 1679 r., odnotował m.in., że w Jedłowniku znajduje się bardzo stary kościół drewniany pw. św. Marka Ewangelisty. Jest w nim nowy ołtarz główny, dwa ołtarze boczne, chrzcielnica z solidnego kamienia pokryta miedzią, konfesjonał w pobliżu ołtarza głównego, krzesła przy oknach, a przy ścianie – pięć sztandarów. Kościół w całości jest pokryty i ma nową dębową podłogę. Cmentarz jest dobrze ogrodzony, znajduje się też odpowiednia kostnica. Rocznicę poświęcenia kościoła obchodzi się w pierwszą niedzielę po św. Bartłomieju (tj. pod koniec sierpnia). Wśród sprzętów liturgicznych wymienił m.in.: monstrancję mosiężną, wewnątrz posrebrzaną, z lunulą pozłacaną (przyrząd w kształcie półksiężyca utrzymujący wielką hostię w czasie wystawienia w monstrancji), kielich ze srebra pozłacany, kielich z mosiądzu, 8 cingula. 8 korporałów i puryfikaterzy. 4 welony, srebrny pacyfikał. 2 kadzielnice, 3 dzwonki, 2 kociołki na wodę święconą, mszał, agendę, 7 ornatów, 4 alby, kapę, 14 obrusów ołtarzowych.

Przeprowadzający wizytację dziewięć lat później (1688 r.) Marcin Teofil Stefecjusz (Stephetius) zapisał: „ W wiosce Jedłownik znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem św. Marka Ewangelisty i św. Barbary Panny i Męczennicy. Kościół jest drewniany, wewnątrz niemalowany. Podłoga pokryta deskami, cały parter murowany. Są trzy ołtarze z ceglanymi i kamiennymi płytami ołtarzowymi nie konsekrowanymi. Większy ołtarz ku czci św. Barbary z przylegającą artystycznie pozłacaną balustradą, pozostałe dwa tylko z cegieł. Ozdobne ławki kolatorskie są właściwie rozmieszczone: małe i proste drewniane krzesło znajduje  się po stronie Lekcji. W środku kościoła, nieco w stronę Ewangelii, stoi kamienna chrzcielnica z czystą wodą chrzcielną w pozłacanym kociołku. […] Obok głównego ołtarza, po stronie Ewangelii, znajduje się konfesjonał. Po stronie Ewangelii mieści się drewniana ciemna zakrystia, uporządkowana. Drzwi do zakrystii mają żelazne obicia. Pergola nad głównym wejściem do kościoła jest ozdobna. Najświętszy Sakrament przechowuje się w srebrnej puszce w tabernakulum głównego ołtarza. Od wewnątrz tabernakulum pokryte jest pozłacaną zasłonką. […] Przed Najświętszym Sakramentem wisi świecąca lampka. Drewniana dzwonnica, przylegająca do kościoła, mieści cztery pięknie brzmiące dzwony. Kościół otoczony jest gankiem krytym gontem. Ogrodzenie cmentarza stanowi sztachetowy płot, zakończony gontami. Kostnica jest drewniana. Przed kościołem stoi krzyż. […]”. W dukowane notatce wydanej w 1849 r. proboszcz Antoni Proske napisał, że kościół w Jedłowniku stoi już 504 lata. Oznacza to, że został zbudowany w 1345 r., a dowodem na to ma być jedna z drewnianych belek, na której jest wyryty napis MCCCVL, czyli rok 1345.
W latach 1949-1952 wybudowano nowy kościół w Jedłowniku. Odtąd stary kościółek drewniany popadał w ruinę.

Katalog zabytków sztuki z 1960 r. szczegółowo opisuje kościół: „Dawny kościół parafialny pw. św. Barbary. Parafia wzmiankowana w XIII w., kościół w 1447 r. Obecny zbudowany zapewne w pierwszej połowie XVII w., w 1679 r. wymieniana fundamentów z przysieci dębowych. Gruntownie odrestaurowany i przebudowany w 1888 r. Opuszczony. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej na podmurowaniu ceglanym, szalowany. Krótkie prezbiterium zamknięte trójbocznie, przy nim od pn. prostokątna przybudówka mieszcząca zakrystię oraz na piętrze dawną lożę kolatorską. Przy zakrytii niewielki przedsionek konstrukcji słupowej. Nawa szersza od prezbiterium, na planie wydłużonego prostokąta, z kruchtą od pn. i kwadratową wieżą konstrukcji słupowej od zach. Pomieszczenie pod wieżą włączone w czasie przebudowy 1888 jako przedłużenie nawy, przez wycięcie znacznej części ściany zach. Nawa i prezbiterium przykryte pozornymi sklepieniami kolebkowymi wzmocnionymi poprzecznymi podciągami. Tęcza o łuku półkolistym, w niej dwie nowszego pochodzenia belki z barokowymi rzeźbami: Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty oraz św. Ignacego Loyoli i Jana Nepomucena. Dawna loża kolatorska otwarta do prezbiterium prostokątnym przepruciem. Chór muzyczny nowszego pochodzenia, przechodzący na przestrzeń  podwieżową, wsparty na sześciu słupach. W zakrystii strop belkowany. Okna prostokątne, w okeinku zakrystii krata z zadziorami. Dachy dwuspadowe o jednej kalenicy, kryte gontem; pod oknem profilowany gzyms. Nad przybudówką od pn. daszek trójspadowy. Nad nawą czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Wieża nakryta dachem czterospadowym, pobitym gontem, z nadwieszoną izbicą szalowaną deskami. Hełm wieży namiotowy, pobity gontem. Przed wieżą, od zach. otwarta kruchta przykryta daszkiem dwuspadowym; w wejściu drzwi z przeniesionymi ozdobnymi okuciami z 1647. Ołtarz główny barokowy, przerobiony. Ołtarze boczne: 1. lewy późnobarokowy ok. poł. w. XVII; 2. prawy barokowy w. XVII/XVIII, z rzeźbami puttów. Krzyż ołtarzowy drewniany o charakterze późnobarokowym. Rezźby: 1-4. dwa posągi nieznanych świętych i dwa anioły, barokowe w. XVIII (na chórze muzycznym), 5. św. Jan Nepomucen w. XIX; 6. krucyfiks procesyjny ludowy”.

Nowy rozdział w historii kościoła otworzył 1974 r., kiedy to kościółek został rozebrany i przeniesiony do Jastrzębia-Zdroju. Po zabiegach konserwatorskich i ustawieniu w nowym miejscu poświęcony został 3 grudnia 1974 r. przez księdza biskup Herberta Bednorza. Od 1 lutego 1976 r., kiedy to erygowano parafię św. Barbary i św. Józefa Robotnika, jest kościołem parafialnym na osiedlu „Przyjaźń” w Jastrzębiu Zdroju.

Jednak zanim do tego doszło na osiedlu „Przyjaźń” powstał kaplica pw. św. Józefa Robotnika. Ze względu na niechęć władzy ludowej i braku pozwolenia na budowę nowego kościoła, postanowiono o wybudowaniu budynku gospodarczego, który w rzeczywistości miał spełniać rolę kaplicy. W 1971 r. uzyskanio pozwolenie na budowę domu gospodarczego na nieruchomości Zofii i Józefa Szotków przy ul. Połomskiej 3. Nadzór nad budową przyjął p. Fajkis z Połomi. Funkcję łącznika pomiędzy ks. prob. A. Skrobolem a wtajemniczonymi robotnikami pełnił kościelny p. Gawełczyk. Wielka ofiarność i pracowitość parafian pozwoliła już 13 listopada ustawić w tym miejscu ołtarz i tabernakulum. Pierwsze dwie msze św. odprawiono 14 listopada. Kaplicy nadano wezwanie św. Józefa Robotnika. 20 listopada pracę w parafii podjął ks. Rudolf Jeziorski, którego Kuria Diecezjalna ustanowiła organizatorem życia religijnego przy nowo powstałej kaplicy pw. św. Józefa Robotnika. Do kaplicy uczęszczali wierni z Pochwacia, osiedla „Przyjaźń”, Jastrzębia Dolnego oraz centrum. Dzięki dyskrecji parafian władze dowiedziały się o kaplicy dopiero 19 listopada. Grożono jej rozbiórką, ale zdecydowana postawa parafian uniemożliwiła to. Rozpoczęły się więc liczne szykany, jak np. odcięcie linii energetycznej, oraz sankcje personalne, np. pozbawianie awansu parafian-pracowników górnictwa, w tym rodziny Szotków. Ks. Rudolf Jeziorski sprowadził z Piekar agregat prądotwórczy i odtąd kaplica była niezależna od elektrowni państwowej. 4 grudnia ks. prób. Anzelm Skrobol uroczyście poświęcił kaplicę. Nadal jednak miasto cierpiało na brak świątyń. Kościół św. Katarzyny w Jastrzębiu Górnym, Najświętszego Serca Pana Jezusa w dzielnicy Zdrój oraz kaplica św. Józefa Robotnika nie mieściły wszystkich wiernych rozwijającego się miasta. Od lipca parafianie występowali do władz o zezwolenie na budowę kościoła w miejsce powstałej kaplicy. W październiku 1972 r. władze wojewódzkie, po rozmowach z Kurią Diecezjalną, nie zgodziły się na wybudowanie murowanego kościoła na osiedlu „Przyjaźń”, ale wyraziły zgodę na przeniesienie do Jastrzębia drewnianego kościoła z Jedłownika koło Wodzisławia.

W kwietniu i maju 1974 r. przeprowadzono ekspertyzę budowlaną stanu technicznego zabytkowego kościoła w Jedłowniku, który miał zostać przeniesiony do Jastrzębia. Opinię opracował i przedstawił p. mgr Hubert Krypczyk, rzeczoznawca mykologiczno-budowlany. Odnośnie wieży stwierdzono, że słupy nośne są zaatakowane przez grzyb i w 50% przekrój ich jest przegnity. Pozostałe elementy konstrukcyjne, będące stale w warunkach sprzyjających rozwojowi grzyba, są również zagrzybione, szczególnie w dolnych partiach. W górnej części wieży, gdzie nie było odeskowania, a konstrukcja była odsłonięta, mimo przegnicia pokrycia gontowego, cała konstrukcja okazała się być w stanie dobrym. Czynnikami, które ją zachowały był wiatr i słońce. Następnie: nawa i prezbiterium – fundamenty w części nadziemnej (wykonane częściowo z kamienia, częściowo zaś z cegły) uległy całkowitemu zmurszeniu i rozkruszeniu się. Obustronne zaś odeskowanie ścian okazało się być powodem szybko postępującego procesu gnicia elementów drewnianych. Dodatkowym czynnikiem potęgującym zawilgocenie i przyśpieszającym proces gnicia, było nieszczelne pokrycie. W dobrym stanie był strop nad nawą i prezbiterium, wykonany w kształcie łuku.  Również w dobrym stanie była konstrukcja więźby. Natomiast, gdy chodzi o gont – zarówno nad wieżą, jak i nad nawą oraz prezbiterium – był przegniły i całe pokrycie wyglądało jak „sito”. I wreszcie: zakrystia i kruchty – stwierdzono, że konstrukcja tych pomieszczeń jest dobrze zachowana. Odeskowanie zewnętrzne, podobnie jak całego kościoła, wymagało naprawy. Rzeczoznawca mykologiczno-budowlany w swym orzeczeniu podkreśla występowanie silnego i szybkiego destrukcyjnego rozkładu drewna. Widoczna jest w dużym stopniu niszcząca działalność owadów i grzybów.

Przygotowania do przeniesienia zabytkowego kościoła z Jedłownika do Jastrzębia Zdroju odbywały się właściwie równolegle. Tam przygotowywano kościół do demontażu. Na osiedlu „Przyjaźń” rozpoczęto prace przygoto-wawcze pod kościół. Działka, na której miał być umieszczony przeniesiony kościół posiadała silny spadek terenu w kierunku północnym. działka ta nie była zadrzewiona i nie uzbrojona. Ze względu na duży spadek terenu, jak również dla zapewnienia drewnianemu kościółkowi odpowiednich warunków hydrometrycznych, miał być cały podpiwniczony. Piwnice miały być przeznaczone dla celów gospodarczych i magazynowych, jak również miało być wydzielone pomieszczenie na kancelarię i małe lapidarium sakralne. Obecnie w podziemiach kościoła znajdują się: salki katechetyczne, biblioteka i kuchnia, a pomieszczenie pod wieżą kościelną służy jako magazyn oraz sala rekreacyjna.

W lutym 1974 roku zakończone zostały rozmowy w sprawie przeniesienia zabytkowego kościoła. Kwiecień 1974 r. – to początek rozbiórki kościoła w Jedłowniku: segregacja i numeracja nadających się do dalszej budowy elementów, zaś ołtarz przekazano do pracowni konserwatorskiej. Wszystkie te prace odbywały się pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W tym samym czasie w Jastrzębiu rozpoczęto roboty ziemne. W maju i czerwcu trwały prace budowlane i przewozowe. 8 lipca 1974 roku Ksiądz Biskup Józef Kurpas poświęcił kamień węgielny pod zabytkową świątynię. Od lipca do grudnia 1974 roku trwały prace już tylko na terenie naszej parafii. 3 grudnia ksiądz biskup Herbert Bednorz dokonał poświecenia drewnianego kościoła pw. św. Barbary i św. Józefa na osiedlu „Przyjaźń”.

Wielką wartość w kościele stanowią: ołtarz zabytkowy przylegający do ścian z obrazem św. Barbary, zabytkowa ambona z obrazami czterech ewangelistów, malowanych na desce, z XVII wieku, a także chrzcielnica. Zabytkiem jest też obraz „Madonna z Dzieciątkiem”. Obraz ten był wypożyczony na wystawę do Muzeum Narodowego w Warszawie w dniach od 20 lipca do 16 września 1979 roku. Jest to obraz o wymiarach 120 x 100 cm, pochodzący z XIX wieku; jego autor jest nieznany. W ramach prac konserwatorskich w prezbiterium kościoła odnowiono między innymi: zabytkowa chrzcielnica, obraz św. Barbary oraz tabernakulum, figury Serca Pana Jezusa i Serca Maryi. W ostatnich dniach kwietnia 2010 roku zakończona została konserwacja ołtarza głównego. W 2011 r., do pracowni konserwatorskiej w Krakowie, przekazano zabytkową ambonę z obrazami czterech ewangelistów.

Z nowszych rzeczy należy wymienić stacje Drogi Krzyżowej, wyrzeźbione z drewna lipowego przez artystę-amatora, górnika Jarosława Namiestnika w 1987 r.

5 sierpnia 1966 roku został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 738/66.

Źródła:

• Szaforz C., Dzieje kościoła i parafii św. Barbary i św. Józefa w Jastrzębiu-Zdroju, Jastrzębie-Zdrój 1999.
• Jastrzębie-Zdrój dzieje uzdrowiska, parafia NSPJ 1951-2001, Jastrzębie-Zdrój 2001.
• Siemko P., Jastrzębie-Zdrój w zabytkach sztuki, Jastrzębie-Zdrój 1992.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VI woj. katowickie, zeszyt 14 pow. wodzisławski, Warszawa 1960.
• http://www.jastrzebiebj.katowice.opoka.org.pl/
• http://www.jastrzebie.pl/nasze-miasto/historia-zabytki-ludzie/zabytki/kosciol-pw-sw-barbary-i-jozefa/
• http://www.encyklo.pl/index.php5?title=Parafia_%C5%9Bw._Barbary_i_%C5%9Bw._J%C3%B3zefa_w_Jastrz%C4%99biu_Zdroju