Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Bziu Zameckim

Pierwszy zapis potwierdzający istnienie parafii pochodzi z 1293 r. Zapewne już wtedy istniał także kościół. Wzmianka o parafii i kościele znajduje się także w spisie parafii płacących dziesięcinę, sporządzonym przez kolektora kamery apostolskiej Galharda de Carceribus z Cahors w 1335 r. W 1488 r. na wyposażeniu kościoła znajdował się m. in. dzwon oraz pozłacany kielich. Informacje z tego okresu opisują używanie w kościołach ziemi pszczyńskiej organów, tzw. zwonków. Był to prawdopodobnie pozytyw, który miał trzyoktawową klawiaturę. W 1560 r. kościół przeszedł w ręce protestantów, którzy ufundowali dzwon o średnicy 94 cm z napisem umieszczonym od prawej do lewej: „Summi vox patris durabit in omnia secla – 1560”. W 1654 r. kościół ponownie stał się świątynią katolicką, a w 1663 r. spłonął. Z pożaru ocalały trzy dzwony: o średnicy 49 cm z napisem „O rex glorie veni cum pace o Maria inri”; o średnicy 80 cm z zatartym uszkodzonym napisem oraz dzwon ufundowany przez protestantów. Jeszcze w tym samym roku przystąpiono do odbudowy absydy kościoła i ufundowano ołtarz boczny św. Jana Nepomucena. Kościół otrzymał też ozdobne tabernakulum, drugi pozłacany kielich oraz 3 obrazy olejne, przedstawiające św. Piotra, św. Pawła i cerpiącego Jezusa Chrystusa.

W 1672 r. zbudowany nowy kościół drewniany, orientowany o konstrukcji zrębowej. Nawę wzniesiono na planie kwadratu, przylegało do niej węższe prezbiterium trójbocznie zamknięte. W 1679 r. wizytator biskupi zanotował, że nowo wybudowany kościół jest niekonsekrowany, z 3 ołtarzami, w całości drewniany, z dachem krytym gontem. Kościół był otoczony sobotami krytymi gontem. Wieża zwieńczona smukłą iglicą miała konstrukcję słupową z nadwieszoną izbicą. Kościół miał 2 drzwi, 6 okien, dzwonnicę z dwoma dzwonami. Tabernakulum było umieszczone w ołtarzu głównym. W kościele znajdował się chrzcielnica z drewna, ambona oraz ciemna zakrystia – po stronie ewangelii. W 1697 r. kościół posiadał tryptyk umieszczony w ołtarzu głównym. W środkowym polu umieszczono figurę Marii naturalnej wielkości. Na skrzydłach tryptyku były malowidła na złotym tle, przedstawiające na jednej stronie nawrócenie św. Pawła i jego stracenie, a na drugiej stronie – św. Piotr na morzu i jego ukrzyżowanie. Na rewersie pierwszego ze skrzydeł przedstawiono Marię, a na rewersie drugiego – późnogotycki motyw dekoracyjny. W kościele znajdowała się również gotycka rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. Ozdobą kościoła był obraz „Matka Boża w ogrodzie”, zwany „Ogrodem mistycznym”, pochodzący z około 1450-1460 r.

W 1784 r. na wyposażeniu kościoła znajdowały się następujące przedmioty ze srebra i złota: 2 kielichy mszalne grubo pozłacane, 2 pozłacane patery na kielichy mszalne, pozłacana patera dla chorych, krzyż-relikwiarz, wotum w formie talerza pozłacanego z wizerunkiem Matki Bożej, 4 srebrne wota na obrazie Matki Bożej, srebrna suknia na ołtarzu Matki Bożej oraz srebrny kielich należący do ołtarza Matki Bożej. Wśród przedmiotów z cyny znajdowały się: 6 dużych i 2 małe cynowe lichtarze na ołtarzu głównym, 4 wielkie i 2 małe lichtarze przy ołtarzu Matki Bożej, para kielichów mszalnych nowo ofiarowanych, chrzcielnica, naczynie przeznaczone na wodę święconą oraz beczułka na sól. Przedmiotami z mosiądzu były: Kociołek na wodę święconą oraz cyborium posrebrzane i pozłacane. Wśród szat liturgicznych protokół wymienia 4 ornaty i kapę pierwszej klasy, 10 ornatów różnych kolorów drugiej klasy, używanych do różnych nabożeństw wedle potrzeb. Ponadto w kościele znajdowało się: 12 nakryć różnych kolorów do kielichów, nowo ofiarowany czerwony welon oraz 1 stary w dobrym stanie, płaszcz na cyborium czerwony ze złotymi frędzlami i zielony ze srebrnym wykończeniem. Z bielizny ołtarzowej protokół wymienia: 6 obrusów z frędzlami oraz 3 małe na ołtarz główny, 13 ręczników używanych do mszy św., 2 obrusy na ołtarze boczne, 6 alb, 7 korporałów, 10 puryfikatorów, 4 humerały oraz 4 cingula. Wśród sprzętu drewnianego znajdowało się: 8 lichtarzy, nowo ofiarowany krzyż do pochówków, wielki krzyż do Grobu Pańskiego, krzyż rezurekcyjny, ołtarz przenośny i 2 baldachimy. W kościele znajdowały się także chorągwie: 2 z czerwonego płótna, 2 zielone, żółta i 2 niebieskie. Ponadto w zakrystii znajdowały się: obrusy ołtarzowe czerwony i czarny wraz z obrusami lnianymi, 2 czerwone i 2 niebieskie komeżki dla ministrantów, 2 czerwone i 2 czarne birety dla ministrantów, 2 księgi mszalne oraz księga pogrzebowa.

W 1793 r. Johann Ohm von Januschowsky ofiarował parafii klasycystyczną monstrancję. W 1816 r. rodzina Januschowskich, będąca właścicielem Bzia Dolnego, ufundowała kościołowi kielich, aureolę do pbrazu św. Jana, wystrój Grobu Pańskiego oraz duży żyrandol. Od 23 listopada do 2 grudnia 1874 r. trwała wizytacja kościoła parafialnego. W protokole zapisano: Kościół ma 8 okien położonych  na jednakowej wysokości od podłogi i znajdujących w dobrym stanie. Ołtarz główny Apostołów Piotra i Pawła położony jest w północnej części kościoła. Są dwa ołtarze boczne do sprawowania koniecznego kultu. Prezbiterium zbudowane jest w kształcie łodzi, otoczone wokół balaskami. W przodzie znajdują się ławki dla mężczyzn, dalej dla kobiet, a na końcu dla rozwiedzionych. Chrzcielnica jest drewniana, stoi samodzielnie, ma zamykaną pokrywę, na której umieszczono modlące się figury. Misa chrzcielna sporządzona jest z cyny i również na pokrywę. Oleje św. oraz inne sakralia potrzebne do sprawowania chrztu są za ołtarzem głównym. Na głównym ołtarzu umieszczono tabernakulum, a w nim cyborium z Ciałem Pańskim. Tabernakulum jest dobrzez zabezpieczone. W kościele znajduje się wieczna lampka, umieszczona w drewnianej puszce. Na oleje św. przeznaczono specjalną, zamykaną szafkę na szafie po stronie ewangelii. Księgi mszalne znajdują się w nowo wybudowanej przybudówce. W kościel znajdują się również organy. Nad prezbiterium znajduje się wieża o wysokości 69 stóp i szerokości 49 stóp. Powierzchnia kościoła wynosi 1710 stóp kwadratowych (570 m2), wysokość kościoła wynosi 40 stóp.

W 1905 r. wykonano renowację fasady kościoła i obejścia oraz pokryto nowym gontem dach i wieżę. Wstawiono 8 nowych okien ze szkłem kolorowym, malowanym. Odnowiono również obrazy podarowane przez ks. proboszcza Drosta, a ozdobne tabernakulum z 1661 r. umieszczono w ołtarzu św. Jana Nepomucena. W 1908 r. parafianie podarowali nowe figury Matki Boskiej i św. Józefa. 1 lutego 1942 r.kościół spłonął. Ogień strawił archiwa oraz całe wyposażenie kościoła. Spłonęły księgi metrykalne oraz dokumenty księgowe parafii. Zachowały się jedynie naczynia liturgiczne i ornaty, które były przechowywane na plebanii. W Muzeum Archideciezjalnym w Katowicach znajduje się część wyposażenia z kościoła. Sa to m. in. ornat z XVI w., kielich gotycki z 1505 r., figura Chrystusa Zmartwychwstałego z pierwszej połowy XV w., tabernakulum z 1661 r. oraz obraz „Ogród mistyczny” z ok. 1450 r. W 1943 r. Friedrich Thau odstąpił parafii należącą do dóbr dworskich murowaną gospodę, gdzie urządzono prowizoryczny kościół. W 1947 r. parafia w Pawłowicach podarowała jeden ze swoich ołtarzy. W 1950. kościół odmalowano, a także zelekrtyfikowano harmonium kościelne. W 1967 r. odbyła się kolejna wizytacja. W protokole zapisanio  brak dzwonów i zegara oraz odstapienie od budowy nowego kościoła na rzecz adaptacji dotychczasowego. W kościole znajdowały się trzy odnowione ołtarze, tabernakulum i chrzcielnica. Organy zastępowało harmonium. W 1988 r. umieszczono na chórze, w specjalnej drewnianej obudowie, nowe organy elektroniczne. Ze względu na zły stan techniczny budynku zapadła decyzja o budowie nowego kościoła. Prace budowlane rozpoczęto w 2010 r.

Źródła:

• Dzieje parafii świętych apostołów Piotra i Pawła w Bziu na tle historii ziemi pszczyńskiej, Jastrzębie-Zdrój 2003.
• Siemko P., Jastrzębie Zdrój w zabytkach sztuki, Jastrzębie-Zdrój 1992.
• Mazur D., Jastrzębie-Zdrój. Święty Jan Nepomucen patron miasta, Jastrzębie-Zdrój 2011.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VI woj. katowickie, zeszyt 14 pow. wodzisławski, Warszawa 1960.